اسامی روزهای هر ماه در ایران باستان چه نام بود؟
مهدی نوده
داتیکان: نوروز چون بسیاری دیگر از پدیدارهای فرهنگی ایران از عناصر هویت ساز ایران و ایرانیان است. از آنجا که بنا بر ایجاز است، بدون آنکه بخواهیم در مفردات موضوع محل بحث درمانیم، یکسره به اصل آن میپردازیم. یعنی نوروز. چه که سخن راندن درباب فروعات این بحث یعنی ایران و ایرانی، که امروزه اصلی ترین موضوع کوششهای دراز دامن برخی از فرهیختگان و دغدغه مندان ایران زمین است، نه در مجال اندک ما میگنجد و نه این بنده توش و توان آن را دارم. صحبت از اینکه ایرانی کیست؟ ایران کجا است؟ عناصر هویت بخش تاریخ، تمدن و فرهنگ ایرانی کدام است؟ را به اهلش وا مینهیم و در مقام تحریر این مرقومه مختصر درباب نوروز، صرفا به این بسنده میکنیم که منظور نظر از ایران و ایرانی در این یادداشت، ایران فرهنگی است نه ایران سیاسی امروزی. قلمرو تاریخی موضوع مورد بحث، ایران فرهنگی است که شامل چند کشور و چندین قوم و نژاد متنوع میشود که در اعماق تاریخ چندهزار سالهای که بر آنها گذشته است، پیوندهای ریشهدار، استوار و دیرینهای با یکدیگر داشتهاند. سادهتر و رساتر آنکه قلمرو بحث ما ایرانی است که همه میدانیم چقدر بزرگ، قدیمی و اسرار آمیز است.
اگر بخواهیم فهرستی از اصول هویت ساز ایرانی را برشمریم، بی هیچ تردیدی، شادی یکی از آنها است. فرهنگ ایرانی فرهنگی شاد است و شهود این مدعا بسیار متنوع و زنده است. بدیهی است که ادله اثباتی این مدعا را باید در بطن جامعه ایرانی، در تمدن دیرینه ایرانی، در اسطورههایش، در ادبیات و حماسه هایش، در نقش و نگارهها و معماریاش، در ادبیاتش، در قصهها و مثلهایش، در عادتها و کردارهای فرهنگی و در ذره ذره زندگی روزمره ایشان باید جست.
به شادی دار دل را تا توانی
که بفزاید ز شادی زندگانی
فخرالدین اسعد گرگانی
به خط نخست آفرین گسترید
بدان دادگر کو زمین آفرید
از اوی است شادی از اوی است زور
خداوند ناهید و بهرام و هور
فردوسی
در بند اول کتیبهای از داریوش در شوش چنین آمده است: «بغ بزرگ است اهورا مزدا، که این جهان را آفرید که آن جهان را آفرید که مردم را آفرید و شادی را برای مردم آفرید.»
فارغ از اعیاد و جشنهای بزرگی که هنوز رسم آنها به جای آورده میشود، ایرانیان در گذر تاریخ، اعیاد و جشنهای زیادی داشتهاند که اتفاقا تمامی آنها را با همه تشریفاتش به جای میآوردهاند. ایرانیان برای تمامی سی روز هر ماه یک نام داشتهاند که نام 12 روز از این سی روز ، نام 12 ماه سال نیز بوده است. هر گاه نام روز و ماه یکی میشد، در آن روز به شادی و نشاط مشغول میشدند. اما نام سی روز ماه به شرح زیر است:
روز اول: اورمزد- خداوند جان و خرد، روز دوم: بهمن – منش نیک، روز سوم: اردی بهشت-راه راستی و دادگری، روز چهارم: شهریور- توان برگزیده و سازنده، روز پنجم: سپندارمذ-مهر و آرایش فزاینده، روز ششم: خرداد- رسایی و خودشناسی، روز هفتم: امرداد-بیمرگی و جاودانگی، روز هشتم: دی به آذر آفریدگار، روز نهم: آذر و آتش، فروغ، روز دهم: آبان –آبها، روز یازدهم: خیر – خورشید، روز دوازدهم: ماه-ماه، روز سیزدهم: تیر-ستاره باران، روز چهاردهم: گوش-گیتی، روز پانزدهم: دی به مهر– آفریدگار، روز شانزدهم: مهر-پیمان و دوستی، روز هفدهم: سروش-کارکرد به ندای وجدان، پیام آور راستی و دین، روز هجدهم: رشن-دادگری، روز نوزدهم: فروردین – روان پاسدار، روز بیستم: ورهرام-پیروزی، روز بیست و یکم: رام-صلح و آشتی، روز بیست و دوم: باد- باد، هوا، روز بیست و سوم: دی به دین -آفریدگار، روز بیست و چهارم: دین-وجدان، روز بیست و پنجم: ارد-برکت، روز بیست و ششم: اشتاد-کار، داد، راستی، روز بیست و هفتم: آسمان-آسمان ، روز بیست و هشتم: زامیاد-زمین، روز بیست و نهم: مانتره سپند-سخن اندیشه زا، نماز، گفتار نیک، روز سیام: انارام نور درخشنده و روشنی بی پایان
نام ماههای دوازده گانه سال نیز همان نامهایی است که امروزه به کار میبریم. هر روزی که نام آن روز با نام آن ماه یکی میشد، مثلا روز بهمن از ماه بهمن، روز جشن و عید بود و بر این مبنا دوازده جشن در سال داشتند. اما نام این جشنهای دوازده گانه عبارتند از: 1- فروردینگان(19 فروردین) 2- اردی بهشتگان(3 اردیبهشت) 3- خردادگان (6 خرداد) 4- تیرگان و جشن نیلوفر(13 تیرماه) 5- امردادگان(7 مرداد) 6- شهریورگان(4 شهریور) 7- مهرگان(16 مهر) 8- آبانگان(10 آبانماه) 9- آذرگان(9 آذر) 10- دیگان(8 یا 9 دی ماه) 11- بهمنگان(2 بهمن) 12- اسفندگان(پنجم اسفند)