شرایط احراز رشد عقلی در کودکان زیر 18 سال

داتیکان_فرود نودهی: در گزارش قبلی داتیکان، به بررسی انواع مجازات‌ها و همچنین مسأله احراز رشد و کمال عقلی افراد زیر 18 سال بر اساس اصلاحیه قانون مجازات سال 92 پرداختیم. با این حال مسأله اینکه تشخیص «احراز رشد و کمال عقلی کودکان» بر عهده چه کسی است، در میان قضات رویه ثابتی ندارد و عموما به صورت سلیقه‌ای عمل می‌شود. اگرچه تبصره ماده 91 قانون مجازات اسلامی سال 92 این اجازه را به قضات داده که برای تشخیص رشد و کمال عقلی متهم می‌توانند نظر پزشکی قانون و راه‌های دیگر را استعلام کنند، با این حال این مسأله به صورت رویه ثابت درنیامده است. به همین دلیل داتیکان به منظور واکاوی این مسأله، اقدام به گفتگو با دکتر محمد آشوری استاد تمام دانشگاه تهران کرده است.

داتیکان: در بحث احراز رشد و کمال، پس از تصویب قانون سال 92 تشخیص رشد عقلی بر عهده کیست؟

اصولا تشخیص مسائل علمی و فنی با کارشناس است. قاضی مؤظف است از کارشناسان مربوطه سؤال بپرسد. در خصوص ماهیت و حرمت جرم انجام شده، تشخیص می‌تواند با قاضی باشد ولی در مورد تشخیص رشد و کمال عقل، قاضی ناگزیر است که نظر پزشکی قانونی را استعلام کند.

داتیکان: آیا قاضی مؤظف است نظر کارشناس را بپرسد یا مختار است؟

با توجه به آیه 7 سوره انبیاء که می‌گوید: «فَاساَلوا اَهلَ الذِّکرِ اِن کُنتُم لا تَعلَمونَ» بدین معنی که «اگر چیزی نمی‌دانید از دانایان بپرسید». بر همین اساس بدیهی است که قاضی در این مسائل باید از پزشکی قانونی به عنوان متخصصی این حوزه استعلام نماید.

داتیکان: رویه قضایی به چه صورت است؟

قانوگذار متأسفانه مسئولیت نسبی را آنگونه که در سال 1352 وجود داشت نپذیرفته است یا آنگونه که در اصلاحات سال 52 مشهود بوده نپذیرفته است.. رویه قضایی نیز بدین شکل است که قضات بر مبنای نظریه پزشکی قانونی حکم می‌دهند. بر این اساس چنانچه قاضی دلایل پزشکی قانونی را نپذیرد، مؤظف است با استدلال دقیق دلایلی بر رد آن ابراز نماید. بنابراین تشخیص احراز رشد و کمال بر عهده پزشکی قانونی است.

داتیکان: آیا متهم یا وکیل وی مجازند دلایلی را به پزشکی قانونی ارائه دهند؟

متأسفانه قانون در این زمینه سکوت کرده است ولی مسلما زمانی که قاضی پرونده را به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد و با توجه به ضرورت ترافعی بودن رسیدگی، پزشکی قانونی پس از بررسی ادله ارائه شده از سوی متهم و یا وکیل مدافع او نسبت به رشد عقلی متهم اظهار نظر نماید.  بنابراین اگر متهم و یا وکیل او دلایلی را به پزشکی قانونی ارائه دهند، پزشکی قانونی باید با طرح دلایل مستدل نظر وکیل و متهم را رد و یا تأیید نماید.