پیشینه سازمان هواپیمایی کشور
مهدی نوده
داتیکان: بخش اول و دوم سلسله یادداشت های مربوط به حقوق مسافر قبلا از سوی سایت داتیکان منتشر شد. بنا بود در چند بخش این موضوع را دنبال نموده و به پایان بریم. پس از وقفهای که افتاد، اینک بخش سوم حقوق مسافر با موضوع ضوابط حاکم بر فعالیت شرکتهای حمل و نقل هوایی و حقوق مسافر در مواجهه با آنها را تقدیم مینماییم.
پس از آنکه یک مسافر تصمیم به مسافرت میگیرد و طبق ضوابطی که در یادداشت قبلی ارائه شد به یکی از دفاتر خدمات مسافرتی مراجعه میکند، بسته به نوع مسافرتی که مد نظر اوست ناگزیر از تهیه بلیط از یکی از شرکتهای حمل و نقل هوایی، دریایی، ریلی و جادهای است. ما در این بخش تلاش میکنیم ضوابط حاکم بر هر کدام از شرکتهای حمل و نقل فوق را برشمرده و حقوق مسافر در مواجهه با هر کدام از این شرکتها را مورد بررسی قرار دهیم. از آنجا که سازو کار و چگونگی فعالیت هر کدام از شرکتهای فوق تفاوت اساسی با یکدیگر دارند، در خصوص فعالیت هرکدام از این شرکتها، قوانین و مقررات مختلفی وجود دارد. این تفاوتها هم ناشی از تفاوت در نحوه عملکرد هر کدام از شرکتهای مزبور و هم ناشی از درجه اهمیت آنها است. برای مثال در بین شرکتهای فوق، شرکتهای حمل و نقل هوایی و پس از آن ریلی از اهمیت بیشتری برخورداراند هرچند با قاطعیت میتوان گفت حداقل در کشور ما سهم سفرهای هوایی و ریلی از کل حجم حمل و نقل مسافر کمتر از 5 درصد است.
با توجه به تفاوتهای پیش گفته، ضوابط حاکم بر فعالیت هرکدام از شرکتهای حمل و نقل هوایی، ریلی ، دریایی و جادهای و سپس حقوق مسافر در مواجهه با آنها را به تفکیک و به ترتیب بیان میکنیم. قبل از آن به این نکته اشاره میکنیم که تمامی شرکتهای حمل و نقل و سازمانهای ناظر بر فعالیت آنها بخشی از وزارت راه و شهرسازی محسوب میشوند که به اقتضاء بحث معرفی مختصری از آنها ارائه خواهیم داد.
ضوابط حاکم بر شرکتهای حمل و نقل هوایی و حقوق مسافر در مواجهه با آنها
آنچه بطور کلی ناظر بر فعالیت شرکتهای حمل و نقل هوایی است شامل قوانین و مقررات بسیار زیادی اعم از قوانین و مقررات داخلی و کنوانسیونهای بین المللی است. البته این قوانین و مقررات دامنه بسیار وسیعی از موضوعات مختلف را در بر میگیرد. موضوعاتی که همگی جزو لاینفک صنعت پیچیده، حساس و حایز اهمیت حمل و نقل هوایی هستند. موضوعاتی نظیر صلاحیت پروازی، انواع گواهینامهها، عملیات پرواز، فرودگاه و تجهیزات زمینی پرواز، امنیت پرواز، مدیریت کیفیت و ... النهایه مقررات مربوط به حقوق مسافر. این قوانین و مقررات شامل قانون هواپیمائی کشوری مصوب 1328 و اصلاحات بعدی آن، مقررات متعدد مصوب هیات دولت در خصوص موضوعات فوق الذکر، استانداردهای ایکائو، مقررات مصوب سازمان هواپیمائی کشوری، موافقت نامهها و تفاهم نامههای مختلف میباشد. بدیهی است در این یادداشت ما صرفا به آن دسته از این قوانین و مقررات اشاره میکنیم که تمام یا بخشی از آنها شامل موضوع حقوق مسافر خواهد بود.
معرفی سازمان هواپیمائی کشوری
سازمان هواپیمائی کشوری سازمانی است که بطور مستقیم بر همه موضوعات فوق از جمله حقوق مسافر نظارت دارد. سازمان هواپیمائی کشوری مرجعی است که کلیه موضوعات مربوط به صنعت هوایی از جمله حمل و نقل مسافر و به تبع آن حقوق مسافر زیر نظر آن انجام میشود. به همین دلیل بد نیست معرفی مختصری از پیشینه این سازمان ارائه نماییم.
در ماههای پایانی جنگ جهاني اول، یعنی سال 1296 شمسي، تهرانیها برای اولین بار یک هواپیما را که در ارتفاع پایین در حال پرواز بود مشاهده کردند. البته در آن تاریخ هیچ فرودگاهی در ایران و از جمله تهران وجود نداشت و هواپیما در جلو وزارت امور خارجه فرود آمد. اين هواپيما ساخت روسيه بود كه قطعات مختلف آن را بصورت جداگانه به ایران آورده بودند و پس از سرهم کردن این قطعات توسط خلبان روسی به پرواز درآمد. همزمان با پیشرفت چشمگیر صنعت هوایی در سراسر جهان، ایران نیز برای اینکه از قافله عقب نماند در بهمن ماه سال 1304 به موجب قانوني، حق انحصاري هواپيمايي در ايران را به یک شركت هواپيمايي آلماني به نام يونكرس، واگذار کرد. شركت مزبور در سال 1305 شعبه خود را در ايران افتتاح و با وارد كردن چند فروند هواپيماي يونكرس، خطوط هوايي به شهرهاي مشهد، شيراز، بندرانزلي و بوشهر را داير نمود و حمل و نقل پست و مسافر از راه هوا را به عهده گرفت. در سال 1317 باشگاه خلباني با 20 فروند هواپيما تاسيس شد. در مرداد ماه 1325 دولت اقدام به تشكيل ادارهاي تحت عنوان اداره كل هواپيمايي كشوري نمود. اداره مذكور در آغاز، كار خود را در يك اتاق واقع در طبقه پايين ساختمان شمس العماره با يك رييس و يك كارمند آغاز نمود و در يك سال بعد با بودجهاي بالغ بر سيصد هزار تومان محل آن به فرودگاه مهرآباد انتقال يافت. حدود سه سال بعد يعني در تاريخ 28 تير ماه 1328 قانون هواپيمايي كشوري به تصويب مجلس وقت رسيد و اداره كل هواپيمايي كشوري زير نظر وزارت راه قرار گرفت. در سال 1353 اداره مذكور تحت عنوان سازمان هواپيمايي كشوري زير پوشش وزارت جنگ قرار گرفت، پس از انقلاب اسلامي در تاريخ 06/12/1357 با تصويب شوراي انقلاب، سازمان از پيكره وزارت جنگ جدا شد و به وزارت راه و ترابري (وزارت راه و شهرسازی فعلی) ملحق گرديد. هم اکنون نیز ریاست سازمان هواپیمایی کشوری یکی از معاونین وزیر راه و شهرسازی بوده و زیر نظر این وزارتخانه مشغول به فعالیت است.
شرح وظایف سازمان هواپیمائی کشوری بسیار گسترده است باری بخشی از این وظایف که اتفاقا مرتبط با شرکتهای حمل و نقل هوایی و حقوق مسافر نسبت به آنها است به شرح زیر میباشد:
1.صدور دستورالعمل هاي مورد نياز در امور امنيتي زميني، آتش نشاني و آموزشي پرسنل و نظارت بر حسن اجراي آن.
2.تدوين استاندارد پرواز، نظارت بر شركت هاي هواپيمايي از نظر تاييد صلاحيت و رعايت نكات و استانداردهاي ايمني و صدور گواهينامه ها و تدوين و تنظيم مقررات مربوطه.
3.تاييد انواع هواپيماهايي كه مي توانند در ايران به فعاليت حمل و نقل هوايي بپردازند.
4.تهيه طرح موافقتنامه ها و قراردادهاي بين المللي و مبادله آنها
5.صدور، تمديد، تعليق و لغو مجوز تاسيس دفاتر خدمات مسافرت هوايی
6.نظارت و ارزيابي مستمر نحوه فعاليت دفاتر خدمات مسافرت هوايي
7.آموزش توجيهي و تخصصي مديران فني دفاتر خدمات مسافرت هوايي و برگزاري آزمون تخصصي مربوط.