قواعد تشكيل قرارداد استفاده از فضاي مجازي(بخش هشتم)
مهدی نوده
در یادداشت پیشین به بحث زمان قبول در فضای مجازی پرداختیم و به این مسأله اشاره کردیم که در یک قرارداد، مادامی که قبول محقق نشود، قرارداد منعقد نمیشود. بعد از آن به آثار پنجگانه تعیین زمان تشکیل قرارداد پرداختیم. در این یادداشت به موضوع انعقاد قرارداد با وسایل ارتباطی فوری به عنوان یکی از موضوعات مهم در قراردادهای الکترونیکی میپردازیم.
داتیکان: از تلفن به عنوان مثال بارز اين نوع وسايل ارتباطي ميتوان نام برد. در اين نوع از نحوه انعقاد قرارداد به دليل اينكه فاصله بين ارسال و وصول پيام تقريبا صفر است ميتوان اينگونه تصور كرد كه طرفين بصورت حضوري با يكديگر در ارتباط هستند. چرا كه همان لحظه كه يكي از طرفين ايجاب يا قبول را ابراز مينمايد طرف ديگر بصورت همزمان ميشنود و عقد بلافاصله منعقد ميشود.
انعقاد قرارداد با وسايل ارتباطي غير فوري
از وسايل ارتباطي غير فوري ميتوان به نامه و صورت مدرنتر آن، پست الكترونيك اشاره نمود. در عقودي كه بواسطه مكاتبه اعم از مكاتبهي سنتي از طريق نامه و مكاتبهي مدرن از طريق پست الكترونيك صورت ميپذيرد ايجاب دهنده و قابل با فاصله زماني و مكاني در مورد عقد با يكديگر مذاكره ميكنند كه بعضي اوقات ممكن است روند مذاكرات تا توافق نهايي چندين هفته طول بكشد. علاوه بر اين به دلايل متعدد ممكن است در ارسال ايجاب يا قبول مشكلاتي رخ دهد يا اصلا پيام ايجاب و قبول به طرف مقابل نرسد و يا اينكه در زمان مورد نظر از طرف وي وصل نشود. بديهي است همه اين مسائل باعث ميشود تشخيص زمان اعتبار قبول و قطعيت قرارداد و همچنين مكان وقوع آن با پيچيدگيهاي بيشتري روبرو شود.
در راستاي رفع اين مشكلات بوده كه نظريههاي مختلفي در مورد زمان قبول ابراز شده است. مهمترين اين نظريات عبارتند از :1. نظريه اعلام قبول 2. نظريه ارسال قبول 3. نظريه وصول قبول و اخيرا 4. نظريه تاييد وصول قبول
كه در اين بخش بطور مختصر هر يك از نظريات را مورد مطالعه قرار مي دهيم.
1. نظريه اعلام قبول
به موجب اين نظريه قرارداد از زمان اعلام قبول توسط مخاطب ايجاب تشكيل ميشود. خواه موجب از اين اعلام قبول با خبر بشود يا نه. اين نظريه هماهنگ با عقديهي كساني است كه معتقدند آنچه باعث تحقق يك قرارداد ميشود ارادهي باطني طرفين آنست نه اعلام اراده آنها. از جمله ايراداتي كه به اين نظريه گرفتهاند امكان سوء استفاده قابل به صورت تغيير تصميم از ناحيهي وي پيش از ارسال قبول است. به اين معني كه اگر بپذيريم به صرف اعلام قبول توسط قابل عقد محقق ميشود براي تشخيص زمان وقوع عقد چارهاي نداريم جز اينكه به گفتهي قابل اعتماد نماييم. چون او ميتواند قبل از ارسال پيام قبول، تاريخ آن را بصورت دلخواه دست كاري كند و بدين صورت عملا اثبات زمان وقوع عقد با مشكل اساسي روبرو ميشود. دكتر كاتوزيان در رد اين ادعا ميفرمايند: ص252 نتيجه اينكه هرچند شايد بتوان قبول كرد كه هر گاه در اراده تصميم به انعقاد قراردادي گرفتند در عالم ثبوت توافق لازم جهت انعقاد قرارداد صورت گرفته اما اعمال كردن اين نظريه مشكلات زيادي را در اثبات زمان انعقاد قرارداد بوجود مي آورد و علاوه بر اين راه سوء استفاده را باز ميگذارد. در مورد اين نظريه به همين اندازه اكتفا مينماييم.