اخلاق حرفه‌ای
محمود واحدی
داتیکان : برای اجرای مؤثر و کارامد قوانین و مقررات، ضروری است که یک وکیلِ نامی، تأملی عمیق بر مقررات جدید داشته باشد و با تجزیه و تحلیل کارشناسی قوانین، بیگانه نباشد.
حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه (حکمت شماره 476) می‌فرماید: "عدالت را بگستران و پرهیز کن از ستم‌کاری و بی‌دادگری.".
اصل 34 قانون اساسی نیز تصریح می‌دارد که دادخواهی، حق مسلم هر فرد است. و بدیهی است که وظیفه‌ی ذاتی دستگاه قضایی، دادگری و دادگستری و عدالت‌گستری است. و اما قضاوت و وکالت، دو روی سکه‌ی گسترش عدالت و احقاق حق است. نیک می‌دانیم که قانون، همان‌طور که خشک و خشن و دقیق است، در مسیر دادگستری، نسبت‌به احتمال تضییع حق و بروز بی‌دادگری، حساس است. از همین‌رو، همیشه ازسوی حقوق‌دانان، قانون‌نویسان، تحلیل‌گران حقوقی و مفسران قانون، آن‌چه مورد توجه خاص و اهتمام ویژه قرار دارد، اخلاق است. در باب اخلاق قضایی و اخلاق وکالت، سخن بسیار گفته شده است ولیکن ازآنجاکه روزگار انسانِ امروزین با انسانِ دیروز، متفاوت است، طبیعی می‌نمایاند اگر به ضرس‌قاطع بیان شود که اخلاق، نیازمند روزآمدسازی است. و نمونه‌ی بارز این ادعا، اخلاق اینترنتی است.
اخلاق، شاخه‌ای از علوم انسانی است که به شناخت مصادیق ارزش‌ها و بیان‌گر راه‌های کسب فضایل و ترک رذایل اخلاقی می‌پردازد. جا دارد هر دانشی را از منظر فلسفی نیز مورد توجه قرار داد. فلسفه‌ی اخلاق، به خوب یا بد بودن یک موضوع می‌اندیشد و در این‌باره، دیدگاه‌های مختلفی بیان شده است. نتیجه‌گرایان بر این باورند که یک امر خوب، وقتی خوب است که پیامد آن، نتیجه‌هایی دل‌خواه را به‌همراه بیاورد. اما دیدگاه وظیفه‌گرایی، بدون رد نتیجه‌های دل‌خواه، خوب بودن یک امر را ذاتی می‌داند. مسأله اخلاق، از دیرباز مطرح بوده است و فقط موردتوجه دین، معارف دینی و دین‌داران نبوده‌است. هر مکتب اعتقادی، داعیه‌دار اخلاق است و باید گفت که اخلاق، ریشه در فطرت انسان دارد و انسانی را نمی‌یابید که مثلاً کمک به هم‌نوع را نپسندد و یا خیرخواه پدرومادرش نباشد. از همین‌رو، مشاغل و اصناف و صنوف حرفه‌ای نیز در پیشبرد اهداف شغلی و حرفه‌ای خود، همیشه رویکرد اخلاقی داشته‌اند. هنوز هم مناصب و حرفه‌هایی هم‌چون قضاوت، سردفتری و وکالت، به این مهم توجهی ویژه دارند. زیرا نه‌فقط بایستی شأن سازمانی قاضی، سردفتر و وکیل، حفظ شود بلکه در صورت پایبندی به اصول اخلاقی است که تکریم ارباب رجوع و حفظ حقوق همکاران را نتیجه می‌دهد.
بر این نگاه، برخی‌از اصول اخلاقی و اصول اخلاق حرفه‌ای را یادآور می‌شویم و تأکید می‌شود که بنده باورمندم که اگر جامعه‌ی حقوقی کشور اعم‌از قاضی، وکیل، سردفتر دفتر اسناد رسمی، سردفتر دفتر رسمی ازدواج، سردفتر دفتر رسمی طلاق، کارشناس رسمی دادگستری، مترجم رسمی دادگستری، حقوق‌دانان و قانون‌نویسان، پایبند به اصول انسانی و اصول اخلاق حرفه‌ای باشند، مایه‌ی رشد اجتماعی افراد می‌شود و جامعه مدنی از گزند بی‌اخلاقی‌ها در امان خواهد بود.
و اما برخی‌از اصول اخلاقی و اصول اخلاق حرفه‌ای عبارت‌است‌از؛
1- رعایت نظم و انضباط؛
از حضور به‌موقع در محل کار گرفته تا تنظیم امور شغلی، یک ضرورت انضباطی است.
وقت‌شناس باشیم. کسی‌که به وعده‌اش عمل می‌کند، آدم منضبط و منظمی است. وقت، ارزشمند است. وقت و زمان، همان‌قدر برای منِ وکیل، دارای ارزش معنوی، مادی و مالی است که برای ارباب‌رجوع و موکل. یک وکیل موفق و دادگر، رعایت وقت مردم را سرلوحه‌ی کار وکالت قرار می‌دهد.
2- رعایت ادب و احترام؛
کسی یافت نمی‌شود که خودش را شخصی قابل احترام نداند. هر کسی خودش را دوست می‌دارد، به‌یقین، در مقام برخورد با دیگران، حتماً مبادی آداب انسانی است و تلاش می‌کند از دایره‌ی ادب و احترام خارج نشود. این را بدانیم که مردم، همیشه، شایسته‌ی بهترین رفتار هستند و باید نگاهی ویژه به این مهم داشته باشیم و در بین جامعه‌ی حقوقی کشور، پیش‌گام باشیم.
3- حق تکرار اشتباه را نداریم؛
هیچ‌گاه نباید مسایل و گرفتاری‌های شغلی و یا مشغله‌ها، بهانه‌ای شود برای این‌که خسته شویم و خدای‌ناکرده در تنظیم و تدوین یک لایحه‌ی دفاعیه عالی و مطلوب، دچار اشتباه شویم. و اگر به‌هر دلیلی، اشتباهی رخ داد، یادمان باشد که بازگشت به حق برایمان دشوار نیست. اگر هم شده و لازم باشد باید از حیثیت شغلی و اعتبار حرفه‌ای‌مان برای برپایی حق و استرداد حق به مستحق، کوتاهی نکنیم.
4- اجرای عدالت و قانون؛
فراموش نکنیم که همواره آن‌چه موجب خشنودی خداوند می‌شود، اجرای عدالت است. و آن‌چه مایه‌ی سربلندی یک کشور است، اجرای صحیح قانون است. پایه‌های آسمان در زمین، پنهان است. عدالت، از مهم‌ترینِ پایه‌های آسمان است در زمین. و این تکلیف است بر ما به‌عنوان وکیل که احکام سازمانِ الهی را مستحکم کنیم؛ با اجرای عدالت و التزام به قانون. نیک بدانیم که خدمت به مردم، بالاترینِ کارها است. و در راستای احقاق حقوق، از نگاهِ مردم، هیچ خدمتی بالاتر از اجرای عدالت و عمل به قانون نیست.
5- رازداری و حفظ اسرار؛
وکیل، سردفتر و قاضی، جملگی امینِ مردم هستند. و این امانت‌داری در طول انجام خدمات حقوقی است. رعایتِ پیوستگی و جدایی‌ناپذیری این خصیصه‌ی بسیارمهم برای قاضی و سردفتر و وکیل است که ایشان را نزد ارباب‌رجوع، محترم می‌دارد.
تجربه نشان داده است که گاهی، بین کشف حقیقت و رازداری و حفظ اسرار، مرز باریکی است به نام آبرو. تصریح می‌کنم و بلند بلند فریاد می‌زنم که آبروداری و حفظ حیثیت افراد، از اهمِ وظایفِ یک وکیلِ متخلق به اخلاق حرفه‌ای است.
6- شجاعت، قاطعیت و تأثیرناپذیری؛
استقلال رأی داشته باشید و در بیان حقیقت، دچار ترس و دودلی و تردید و شک نشوید. از افراد نهراسید. شجاع باشید و نسبت‌به نفوذ گروه‌ها، تأثیرناپذیر باشید. قاطع‌بودنِ نظر و رأی شما به‌عنوان یک وکیل بایستی در متن نوشته‌ها و لایحه‌ی دفاعیه و استدلال‌های شفاهی‌تان آشکارا پیدا باشد.
7- روزآمدسازی سطح دانش و مهارت؛
دانش حقوق، علم دیروز نیست. دانش حقوق، تمام ناشدنی است. به فراخورِ نوپدیدها و فناوری‌های روز، حقوق نیز نوشدنی است. ما هر روز، با حقوقِ نوین روبه‌رو هستیم. بنا بر این، بر بنده و شما واجب است که همیشه در حال آموزش باشیم. یادگیری حل مسایل جدید و بازآموزی علمی باید که در دستور کارِ روزانه‌مان باشد. پس، لازم است تا به‌طور متوسط، دست‌کم، روزی یک‌ساعت، مطالعه‌ی خاص داشته باشیم. مطالعه‌ی خاص یعنی خواندن کتاب‌های تخصصی حقوق. یعنی گام برداشتن در راه تخصصی شدن.
و هم‌چنین نباید غافل باشیم از این نکته که؛ برای اجرای مؤثر و کارامد قوانین و مقررات، ضروری است که یک وکیلِ نامی، تأملی عمیق بر مقررات جدید داشته باشد و با تجزیه و تحلیل کارشناسی قوانین، بیگانه نباشد.
در پایان، خودم و هر که را که صدایم را می‌شنود؛ به حفظ حقوق مردم، اهتمام در مسیر پیشرفت و اعتلای کشور و وجدان کاری داشتن، فرامی‌خوانم.
و اکنون، از شما عزیزان می‌خواهم که به احترام عدالت بایستید و با بنده زمزمه کنید؛
همواره عدالت، صداقت، امانت‌داری، رازداری و خدمت به مردم را سرلوحه‌ی گفتار و رفتار حرفه‌ای خود قرار داده و ارزش‌های دینی، انسانی و اجتماعی و قوانین، ضوابط و مقررات انتظامی را در انجام فعالیت‌های شغلی و حرفه‌ای‌ام پاس می‌دارم. و متعهد می‌شوم در همه‌حال، به احکام الهی، قانون اساسی و قوانین حاکم و نیز اصول انسانی و اصول اخلاق حرفه‌ای پایبند باشم. و تمامی تلاش خود را در جهت جلب رضای خدای متعال و حفظ کرامت انسانی به‌کار بندم. پاسدار اصل برابری باشم؛ وفادار به مردم؛ و در برابر قانون، پاسخگو!
*برای اطلاع از آخرین همایش‌های حقوقی، تازه‌های نشر حقوقی، استخدام حقوقی، مشاوره حقوقی و سایر اخبار حقوقی به سایت داتیکان مراجعه نمایید.