تزریق مفروضات علوم دینی در علوم انسانی!

داتیکان:  آیت الله آملی لاریجانی با تاکید بر ضرورت تعامل قوه قضائیه با دانشگاه گفت: از زمان حضورم درقوه قضائیه، پژوهشگاه این قوه راه اندازی شده است و تقریبا کسانی که در پژوهشگاه همکاری می کنند، اساتید دانشگاه ها و اعضای هیئت علمی دانشگاه های مختلف هستند و همچنین در معاونت های دستگاه قضا از جمله معاونت پیشگیری از وقوع جرم و معاونت فرهنگی تعامل با دانشگاه وجود دارد.

به گزارش داتیکان به نقل از میزان آیت الله آملی لاریجانی در سومین همایش علمی بررسی نقش حوزه و دانشگاه در تحول علوم انسانی با موضوع "تحول در علوم انسانی، موفقیت ها و ناکامی ها" که صبح امروز در تالار علامه امینی دانشگاه تهران برگزار شد، تعامل بین حوزه و دانشگاه در تحول علوم انسانی را مهم توصیف کرد و در زمینه تعامل قوه قضائیه با دانشگاه اظهار کرد: تعامل قوه قضائیه با دانشگاه موضوع وسیعی است و از زمان حضورم درقوه قضائیه، پژوهشگاه این قوه راه اندازی شده است و تقریبا کسانی که در پژوهشگاه همکاری می کنند، اساتید دانشگاه ها و اعضای هیئت علمی دانشگاه های مختلف هستند و همچنین در معاونت های دستگاه قضا از جمله معاونت پیشگیری از وقوع جرم و معاونت فرهنگی این تعامل وجود دارد.

وی افزود: دانشگاه ها ظرفیت بیشتری برای تعامل با قوه قضائیه دارند و امیدواریم این تعامل بیشتر برقرار شود. پژوهشگاه قوه قضائیه بستر مناسبی برای این موضوع است.

رئیس قوه قضائیه یکی از کارهای مهم پژوهشگاه دستگاه قضا را نقد آراء دانست و افزود: در این پژوهشگاه آراء صادره از مراجع قضایی با حذف اسامی شکات و مدعی ها نقد می شود و محل بحث قرار می گیرد. علاوه بر این سایتی برای این کار پیش بینی شده است و در آنجا بصورت برخط این آراء در دسترس قرار می گیرد و فرصتی را برای تعامل ایجاد می نماید.

آیت الله آملی لاریجانی با بیان اینکه موضوع وحدت حوزه و دانشگاه از منظرهای مختلف مورد بحث قرار دارد، تصریح کرد: یافتن موضوعاتی که در دانشگاه و حوزه مورد عنایت باشد، یک بستر مناسب برای ایجاد این وحدت است و تحول علوم انسانی از نظر بنده یکی از موضوعات بسیار اساسی است که مورد توجه حوزه و دانشگاه قرار دارد.

رئیس دستگاه قضا با بیان اینکه گاهی بحث تحول درعلوم انسانی را سیاسی می کنند، ادامه داد: عده ای گمان می کنند بحث تحول در علوم انسانی وعلوم اجتماعی که در جمهوری اسلامی مطرح شده یک بحث سیاسی است؛ حتی آن را به بحث ولایت فقیه چسباندند و ادعا کردند چون علوم سکولار هستند، حکومت  نمی خواهد این علوم حاکم شوند و گفتند به همین خاطر است که صحبت از تحول در علوم انسانی کردند.

وی ادامه داد: بعضی ها پس از اینکه بنده چندین بار در رابطه با تحول در علوم انسانی صحبت کردم، بلافاصله فکر کردند که چون رئیس قوه قضائیه در مورد علوم انسانی بحث کرده، پس علوم انسانی را نفی می کند. حتی یکی از اساتیدی که از آلمان قرار بود برای روز جهانی فلسفه به ایران بیاید، حضورش را در این جلسه لغو کرد و گفت که ایران بر علیه علوم انسانی کار می کند.

رئیس دستگاه قضا با رد هر دوی این ادعاها بحث علوم انسانی و تحول آن را یک بحث واقعی دانست و با اشاره به مجاری این تحول اظهار کرد: بحث تحول در علوم انسانی برای ما که یک حکومت دینی داریم و متدین هستیم، یک بحث واقعی است؛ نه برای تایید حکومت دینی، بلکه انسانهای متدین فی حده ذاته با این مسئله مواجه هستند؛ کما اینکه افراد غیر متدین نیز با این مسئله مواجه هستند.

آیت الله آملی لاریجانی با بیان اینکه بحث تحول در علوم انسانی یک بحث دشوار و اجرای آن دشوارتر است، گفت: هم یافتن مجاری این تحول و هم در مقام عمل بحث تحول در علوم انسانی دشوار است و کار آسانی نیست و یکی از مواردی است که وحدت حوزه و دانشگاه را بسیار می طلبد. باید دانشگاه ها پا به عرصه بگذارند و حوزه ها نیز به این موضوع ورود کنند. بدون شرکت حوزه و دانشگاه نمی توانیم چنین تحولی داشته باشیم و باید بتوانیم با همکاری این دو گروه، مسئله تحول در علوم انسانی را ترسیم و محقق کنیم.

وی با بیان اینکه برخی می گویند اصل مسئله تحول در علوم انسانی ناممکن است، افزود: ما معتقدیم که پیش زمینه های دینی و مفروضات دینی باید در ساحت علوم اجتماعی و انسانی ورود کند؛ ولی آنها معتقدند که این موضوع ناممکن است؛ چون امکان ندارد ساحت علم را دینی و ارزشی کرد و صحبت از عدم امکان می کنند.

رئیس دستگاه قضا تصریح کرد: ادعایی که دنبال می‌کنم این است که نه تنها این تحول امکان دارد، بلکه ضرورت نیز دارد؛ بنا به آنچه که ما در بسترهای فکری داریم، این تحول لازم است و امکان دارد.

آیت الله آملی لاریجانی آنگاه به بیان مطالبی در باب چیستی علم پرداخت و ادامه داد: منظور ما از علم، مطلقِ فهم نیست؛ امروزه در فلسفه علم در مورد  اینکه علم و ساختار آن چیست مباحث زیادی مطرح می‌شود. زمانی پوزیتیویست ها منطقی مطرح کردند که علم قضایایی است که به نحو تجربی علی الاصول قابل اثبات است و حتی این علی الاصول و قابل اثبات بودن را معیار معناداری نیز می‌دانستند که اصلا معناداری این قضیه تابع اثبات پذیری آن به نحو تجربی و علی الاصول است.

رئیس دستگاه قضا افزود: این نگاه پوزیتیویستی به علم تقریبا از اواسط قرن بیستم عوض شد و کسی امروزه در علوم از این نگاه حمایت نمی‌کند؛ چون اثبات پذیری تجربی قضایای علمی چیزی است که امروز آن را قبول دارند. قضایای کل علوم قابل اثبات نیستند؛ منتهی توقع‌ها را در علوم کم کردند و به جای اثبات پذیری مسائل دیگری را مطرح کردند؛ به عنوان مثال تبیین  داده‌های علمی را به جای اثبات قرار دادند و به سمت تاییدهای دیگری رفتند.

عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: اینکه علم چیست و چه ساختاری دارد، برای ما بحث بسیار مهمی است. حتی بحث‌های مهمی مطرح شده که آیا برخی علوم انسانی علم هستند؟ مثلا خیلی از فیلسوفان معتقدند که روانشناسی اصلا علم نیست.

آیت الله آملی لاریجانی با اشاره به وجوهی از علم که گاهی اوقات مورد غفلت قرار می‌گیرد، بحث پیش فرض‌ها را مورد تاکید قرار داد و بیان داشت: پوزیتیویست های منطقی اصلا به این موضوع توجه نمی‌کردند؛ ولی بعدها که جلوتر رفتند از چند کانال به اینجا رسیدند که در علم حتی در علومی مثل ریاضیات و فیزیک پیش فرض‌هایی داریم که در علم اثبات شده نیستند.

وی ادامه داد: "کالین وود"  یکی از فیلسوفانی است که این بحث را به صراحت در دهه 1910 مطرح کرده است. او در زمینه متافیزیک و تاریخ کار کرده و کتاب‌های متعددی از او منتشر شده است. وی در یکی از کتاب هایش که در مجموعه رساله های او چاپ شده، دو مقاله مبسوط راجع به پیش فرض‌ها دارد.

رئیس دستگاه قضا تصریح کرد: حرف این فیلسوف این است که هر گفته‌ای که داریم در پاسخ یک پرسشی است و پرسش‌ها در بستر پیش فرض‌ها خلق می‌شوند. اینکه در ذهن مخاطب پرسشی پدید می‌آید، در بستر پیش فرض ‌هاست و همه گفته‌های ما پاسخ به پرسش است و با این استدلال ادعا می‌کند که تمام گفته‌های ما در فلسفه و علوم اجتماعی پاسخ پرسش است و پرسش‌ها نیز در بستر پیش فرض‌ها است و بدون پیش فرض هیچ پاسخ و گفنه‌ای نداریم و عقلانی نیست در جایی که پیش فرض‌ها نیستند، پرسش خلق شود.

آیت الله آملی لاریجانی افزود: زمانی که این مباحث از سوی این فیلسوف طرح شد، هنوز پوزیتیویست های منطقی در قله بودند و آثارشان در علوم مخصوصا فیزیک و امثالهم خیلی روشن بود؛ ولی بعدا با افول جریان "حلقه وین" و پوزیتیویست های منطقی، کسانی که بحث پیش فرض‌ها را در علوم مختلف خصوصا علوم انسانی مطرح کردند، روی کار آمدند.

وی با بیان اینکه در علوم انسانی اگر مطلب را بکاویم، پیش فرض‌های فراوانی داریم که اثرگذار هم هستند، یادآور شد: یکی از کانال‌های بحث، پیش فرض‌های فیلسوفانی هستند که در بستر فلسفه ایده‌آلیستی یا تحلیلی غربی رشد کرده‌اند. یک گروه دیگر فیلسوفان هرمونیکی هستند که با فهم متون سروکار دارند.

رئیس قوه قضائیه ادامه داد: فیلسوفانی در قرن بیستم پدید آمدند که مدعی بودند تمام فهم‌های ما حالت هرمونیکی دارد. به این معنا که تمام فهم‌ها ما در چارچوب‌ها و افق‌هایی رخ می‌دهد که این افق‌ها در اختیار ما نیست. در آن افق‌ها سنت‌ها و پیش فرض‌ها و پیش فهم‌ها و همینطور دلبستگی‌ها ما دخیل هستند.

آیت الله آملی لاریجانی تصریح کرد: می‌توان گفت "گادامر" از شاگردان "هایدگر"، تنها فیلسوفی است که در این زمینه خیلی موثر بوده  و در کتاب بسیار مبسوط و دشوارش که ترجمه آن مرجع عمده بحث‌های هرمونیکی در قرن بیستم بوده است، از بحث پیش فرض‌ها بسیار استفاده می‌کند.

وی توضیح داد: این‌ها معتقدند که کل فهم حتی در علوم دقیقه و ریاضیات و فیزیک در چارچوب‌ پیش مبناها، پیش فرض‌ها و دلبستگی‌ها و پیش داوری‌هاست و یک ادعای بسیار مهم دارند و می‌گویند اصلا نقش پیش فرض‌ها و پیش داوری‌ها را نمی‌توان حذف کرد. در حال حاضر حتی کسانی که می‌گویند پیش فرض‌ها را قبول دارند، می‌گویند باید به سمت حذف آنها برویم؛ ولی معتقدند که پیش فرض ها قابل حذف نیستند.

رئیس قوه قضائیه برای معرفی کانال و مجرای بعدی پس از نقش فزاینده پیش فرض‌ها، به آثار "ویتگنشتاین" اشاره کرد و گفت: او فیلسوف دقیقی است که بسیاری از بحث‌های مهم زبانی از او نشات گرفته است و آثار متعددی دارد. وی در تحقیقات فلسفی خود عنوان می‌کند که ما بازی‌های زبانی داریم؛ مثل اینکه فوتبال را با نقش هرکسی تعریف کنید و هرکسی نقش خاصی در چینش بازی دارد، در زبان هم قواعدی به بازی‌های زبانی معنا می‌دهند.