«رجل سیاسی» را اراده جامعه تعریف کند
داتیکان_فرود نودهی: به دنبال ابلاغ سیاست‌های کلی انتخابات از سوی مقام معظم رهبری، شورای نگهبان موظف شده است که معیارها و شاخص‌های «رجل» سیاسی را تدوین و مشخص کند. یکی از مهمترین مباحثی که همزمان با تدوین و تصویب قانون اساسی و تا همین امروز با اختلاف و چالش همراه بوده، موضوع ورود زنان به عرصه انتخابات ریاست جمهوری و به زبانی گویاتر این بوده است که آیا زن‌ها رجل سیاسی هستند یا نه؟ بخش خبر داتیکان برای واکاوی مباحث حقوقی این مسأله، نظر چندتن از اساتید سرشناس رشته حقوق را جویا شده است.
معنی اصطلاحی «رجل» مهم است نه لفظی آن
دکتر محمدحسین زارعی، عضو هیأت علمی گروه حقوق عمومی و بین الملل دانشگاه شهید بهشتی معتقد است که اگرچه رجل در زبان عربی به معنای مرد است ولی هنگامی که در این زبان از لغت رجل استفاده می‌شود مراد قالب است نه معنای لفظی آن، بدین منظور رجل سیاسی زن را نیز شامل می‌شود. زارعی در ادامه گفت: «آنچه در مورد رجل سیاسی حائر اهمیّت است، اصطلاحی است که در عرف سیاسی مطرح شده که اکثر صاحبان نظر آن را تصدیق می‌کنند و این اصطلاح هم شامل زن می‌شود و هم مرد.»
برخی با استناد به اصل 115 قانون اساسی و با تأکید بر اینکه لفظ رجل مذهبی و سیاسی به عنوان یکی از شرایط ریاست جمهوری عنوان شده، معتقدند از آنجایی که واژه رجل به معنای مرد به کار می‌رود زنان مصداق واژه «رجل سیاسی» نیستند. ازین رو این استاد دانشگاه به داتیکان گفت: «ضمایر عربی که در خصوص خداوند در قرآن به کار رفته‌اند مذکر هستند، در صورتی که خداوند مرد نیست بنابراین توجه به معنای لفظی رجل سیاسی اشتباه است و مراد آن معنی اصطلاحی و عرفی می‌باشد.»
مهم تفسیر اراده جامعه است
دکتر حسن وکیلیان، عضو هیأت علمی گروه حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبایی تهران بر این باور است که نگارندگان قانون اساسی به عمد این مسأله را مبهم گذاشته‌اند که در آینده با تفاسیر دلبخواهانه مانع از ورود زنان به انتخابات ریاست جمهوری شوند. او در این باره گفت: « تفسیر اراده قانون گذاری مبتنی بر تفسیری است که از درون جامعه استخراج می‌شود، و از آنجایی که امروزه جامعه شرایط ورود زنان به پذیرش مسئولیت‌های کلان سیاسی را پذیرفته، شورای نگهبان باید این اجازه را به زنان بدهد و ایشان را به عنوان رجل سیاسی قلمداد کند».
او در ادامه با استناد به اصل 115 قانون اساسی گفت: « شورای نگهبان باید طوری تفسیر کند که فضا برای پذیرش زنان به عنوان رجل سیاسی در واقع نیز عملی شود زیرا که قانون اساسی تلویحا این اجازه را داده است.»
زن می‌تواند رئیس جمهور شود
دکتر اسماعیل عباسی عضو هیأت علمی گروه حقوق خصوصی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، معتقد است دو تحلیل می‌توان از اصل 115 قانون اساسی ارائه کرد: « تحلیل نخست این است که واژه رجل در این اصل به معنای مرد نیست و یک اصطلاح عرفی و سیاسی محسوب می‌شود و بدین معنی شامل تمامی افرادی می‌شود که در حوزه سیاست و سیاستمداری تخصص داشته باشند. تحلیل دوم بدین گونه است که برخی معتقدند واژه «رجل» محدود به مرد است زیرا عرف و شرع ما چنین سمت‌هایی را مخصوص مرد می‌‌داند هرچند اگر زن‌ها در این زمینه تخصص داشته باشند باز هم مناسب این سمت‌ها نیستند.»
به نظر می‌رسد منظور قانونگذار از ماده مذکور تحلیل دوم نیست زیرا خبرگان قانون اساسی در زمان تدوین این اصل، اگرچه در پیشنویس از واژه مرد استفاده کردند ولی در خود متن و پس از شور و مشورت به این جمع بندی رسیدند که واژه رجل سیاسی و مذهبی مناسب‌تر است زیرا این احتمال می‌رود که در آینده زنانی شایسته وجود داشته باشند که توانایی اداره کشور در سطح کلان آن را داشته باشند. عباسی در ادامه گفت: « برای دوری از هرگونه اختلاف و تنش، بهتر است با استناد به اصل 98 قانون اساسی، تفسیر عبارت رجل سیاسی و مذهبی را که بر عهده شورای نگهبان است بپذیریم.»
او با اشاره به بند 10-5 سیاست‌های کلی انتخابات (ابلاغیه مقام معظم رهبری) گفت: « تعریف و اعلام معیارها و شرایط لازم برای تشخیص رجل سیاسی، مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان صورت می‌گیرد و در زمان حاضر باید این شورا به نحو صریح و مشخص در خصوص این موضوع تعیین و تکلیف کند.»
عباسی با اشاره به سابقه وضع و تصویب اصل 115 قانون اساسی گفت: « این اصل مؤید عدم انحصار رجل سیاسی به مردان می‌باشد چرا که اگر به لحاظ حقوقی و حتی شرعی مرد بودن رئیس جمهور اجتناب پذیر بود باید در اصل 115 قانون اساسی به این امر تصریح می‌شد در حالیکه چنین قاطعیت هرگز وجود نداشته است.»
این استاد دانشگاه در پایان با اشاره به رویه موجود در سایر کشورها گفت: « در اکثر نظام‌های سیاسی زن‌ها می‌تواند به عالی ترین مقام سیاسی کشور انتخاب شوند، البته در نظام سیاسی ایران نیز می‌توان به نمونه‌هایی اشاره کرد که یک زن به عنوان وزیر انتخاب شده (مرضیه وحید دستجردی وزیر بهداشت دولت دهم) بنابراین می‌توان گفت که زن نیز از توانایی لازم برای ورود در سطوح بالای سیاسی و اجرایی کشور برخوردار است و بالقوه می‌تواند ظرفیت و توانایی رئیس جمهور شدن را داشته باشد.»
دکتر عباس بابایی وکیل و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد تهران شرق گفت: « به ضرس قاطع می‌توان گفت که زن هم رجل سیاسی محسوب می‌شود و به واقع منظور از رجل نه معنای لغوی که در معنای فرد است. همچنان که در خارج هم به کرات زنان به عنوان رجل یا فرد سیاسی در مصادر قدرت هستند.»