سرباز فراري‌هاي مجـرم / بررسي مجازات مشمولان غايب
داتیکان: در صورتي كه فرار سرباز موجبات شكست را فراهم كند وي محارب محسوب مي‌شود. . در صورتي كه سرباز خود را معرفي كند ، مجازات آن از دو ماه تا يك سال حبس تعیین می شود.
قانون_ نفیسه صباغی به بررسي مجازات مشمولان غايب در گفت و‌گو با عبدالصمد خرمشاهي پرداخت.
نگهباني‌هاي شبانه در برج نگهباني يا محوطه پادگان، تنبيه و تشويق‌هاي متعارف آن دوران مانند كلاغ پر، سينه خيز، خشم شبانه يا سربازان جديد التحويل و... شايد براي مرداني كه اين دوران را پشت سرگذاشته‌اند يادگار روزهايي باشد كه هرچند به سختي گذشت اما خاطرات تلخ و شيرين آن هيچ‌گاه فراموش نمي‌شود. اين جمله را بسيار از مرداني كه اين دوران را پشت سر گذارده‌اند شنيده‌ايم كه خاطرات دوران سربازي فراموش‌شدني نيست.سربازي با وجود سختي‌هايي مانند دوري از خانواده و انجام كارهايي كه تا آن زمان انجام نداده‌اند ، اما خاطراتي به ياد ماندني از خود به جاي مي‌گذارد.
سربازي را بايد يكي از عميق‌ترين بخش‌هاي زندگي مردان دانست زيرا بسياري از عادت‌هاي خوب مانند نظم و سحرخيزي را در اين دوران خدمت تجربه مي‌كنند. هرچند كه برخي از پسران، ممكن است سربازي را باعث تلف‌شدن سال‌هاي عمر خود بدانند اما سربازي را بايد دوران منحصر به فرد زندگي مردان دانست و به قول افراد قديمي‌تر «سربازي از پسران، مرد مي‌سازد».
اصولا بايد گفت اين دوران، نگاه پسران به زندگي را متفاوت كرده و شايد بهتر بتوانند مشكلات و سختي‌هاي زندگي را تحمل كنند.در اين راستا بايد گفت طبق قانون اساسی ایران تمام مردان بالای ۱۸ سال ایرانی (به جز مواردی که استثنا شده‌اند) باید به خدمت سربازی بروند. لایحه خدمت اجباری نظام وظیفه برای نخستين بار در سال ۱۳۰۳ توسط رضا شاه به مجلس شورای ملی چهارم تقدیم شد و با وجود مخالفت برخي از افراد، قانون نظام اجباری که مشتمل بر سی و شش ماده بود در مجلس شورای ملی به تصویب رسید.
هرچند كه طبق قوانين، رفتن به سربازي براي پسران الزامي است اما در بسياري موارد افراد به‌واسطه برخي از مشكلات خود يا خانواده نمي‌توانند در موعد مقرر به خدمت اعزام شوند. براي مثال پسراني كه بار زندگي را به دوش مي‌كشند و مجبورند به عنوان نان آور خانواده به فعاليت اقتصادي بپردازند يا اينكه برخي به‌واسطه بيماري نمي‌توانند در موعد مقرر به خدمت اعزام شوند و بسياري از مشكلات ديگر كه موجبات غيبت از سربازي را فراهم مي‌كند؛ يا اينكه در مواردي نيز برخي از افراد به‌واسطه عدم تحمل اين دوران، سرباز فراري محسوب مي‌شوند كه طبق عرف سربازان قديمي به آن‌ها «جيمبو» گفته مي‌شود. اما از آنجايي كه خدمت سربازي براي مردان، اجباري است و اين افراد بايد حتما اين دوران را طي كرده و كارت پايان خدمت را دريافت كنند پس قوانين، مجازات هايي از جمله حبس رابراي مشمولاني كه غيبت يا فرار كرده‌اند تعيين كرده است. هرچند كه در بسياري از موارد، مجازات مقرر در قانون يعني حبس براي اين افراد لحاظ نشده و مسئولان فقط مجازات اضافه خدمت را در مورد مشمولان غايب اعمال مي‌كنند كه در اين زمينه طي روزهاي گذشته دادستان نظامی اردبیل خواستار تنقیح قوانین مرتبط با فرار از خدمت سربازی شد.سیدمحسن قریشی معتقد است، در حال حاضر در مراجع قضایی نظامی مجازات‌های فرار از خدمت با توجه به نوع آن با استفاده از مواد 3 و 9 قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح و فصل مربوط به مجازات های جایگزین حبس در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 همچنین به استناد قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین، مورد تخفیف واقع می‌شوند که موجب صدور آرای متفاوت شده و لازم است قوانین مذکور تنقیح شوند.
لازم به ذكر است كه در جهت اعمال شدید محدودیت‌های قانونی موضوع ماده 10 قانون وظیفه عمومی، محدودیت‌های قانونی ديگري نيز برای مشمولان غایب و فراری درنظر گرفته شده است؛ برای مثال، ممانعت از دریافت وام و تسهیلات بانکی، استخدام، اخذ گواهینامه و ... برخي از اين محدوديت‌هاي قانوني است و به عبارت ديگر، طي سال‌هاي گذشته مشمولان غايب نمي‌توانستند گواهينامه رانندگي دريافت كنند. اين درحالي است كه سال گذشته، نمايندگان مجلس در جریان بررسی لایحه بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث، موضوع حذف شرط داشتن پایان خدمت سربازی برای گواهینامه را حذف كردند كه در اين راستا بايد گفت قانون خاص موخر، عام سابق را تخصيص مي‌دهد و از اين رو بند (الف) ماده 10 قانون خدمت وظيفه عمومي بر اساس تغييرات اخير لايحه بيمه اجباري مسئوليت مدني دارندگان وسايل نقليه موتوري زميني در مقابل اشخاص ثالث از اعتبار ساقط است. حال اين سوال مطرح است كه آيا اعمال اضافه خدمت در مورد مشمولان غايب از بازدارندگي لازم برخوردار است؟
تفاوت ميان مشمولان غايب و سربازان فراري
در اين زمينه عبدالصمد خرمشاهي حقوقدان و وكيل دادگستري با اشاره به اينكه اصولا بايد ميان غيبت سربازان و فرار از سربازي تفكيك قايل شويم به «قانون» گفت: غيبت در مورد مشمولاني است كه در موعد مقرر خود را معرفي نكرده‌اند، به عبارت ديگر مشمولانی که مدت غیبت اولیه آن‌ها بیش از یک سال باشد، برابر ماده 58 قانون خدمت وظیفه عمومی، مشمولان در صورت عدم ارسال به موقع مدارک برای اعزام یا عدم مراجعه به موقع در تاریخ اعزام مشخص شده، غایب محسوب می شوند. اما براساس ماده59 قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، کارکنان وظیفه نیروهای مسلح(سرباز) هرگاه در زمان صلح، بیش از پانزده روز متوالی مرتکب غیبت شده و عذر موجهی نداشته باشند فراری محسوب و چنانچه دستگیر شده باشند به حبس از سه ماه تا یک سال یا سه ماه تا یک سال اضافه خدمت محکوم می‌شوند.
اين حقوقدان ادامه داد: اما در مورد سربازان فراري ممكن است دو حالت وجود داشته باشد: يكي اينكه سرباز پس از فرار از سربازي، خود را معرفي مي‌كند كه در اين صورت از دو ماه تا يك سال حبس، مجازات براي وي درنظر گرفته مي‌شود كه در اين مورد، بيشتر ازمجازات مخففه استفاده شده و به جاي حبس، اضافه خدمت براي وي درنظر گرفته مي‌شود كه البته اين اضافه خدمت بيش از سه ماه نبايد باشد. حالت دوم نيز زماني است كه سرباز فراري خود را معرفي نكرده و دستگير مي‌شود كه در قوانين براي وي مجازات شديدتري تعبيه شده است و ممكن است كه وي به دادگاه معرفي شود.
فرار از سربازي در زمان جنگ
اين وكيل دادگستري افزود: اما اگر در مواقع جنگ، سربازي متواري شود به عبارت ديگر، زماني كه نيروهاي مسلح يا يگاني يا واحدي كه سرباز در آن خدمت مي‌كند درگير جنگ با دولت متخاصم باشند و سرباز بيش از 15روز غيبت كند فراري محسوب شده و ممكن است به مجازات حبس محكوم شود اما اگر سرباز از جبهه فرار كند در صورتي كه فرار سرباز موجبات شكست را فراهم كند وي محارب محسوب مي‌شود كه البته معمولا به اين شكل نيست و براي پرسنل نيروهاي مسلح، مجازات سه تا 15 سال حبس يا تنزيل درجه و براي سربازان نيز از يك تا 5 سال حبس در نظر گرفته مي‌شود.
خرمشاهي خاطرنشان كرد: اما بسيار اتفاق مي‌افتد برخي از مشمولان به دليل گرفتاري‌هاي خانوادگي مانند بيماري خود سرباز ،يا بيماري پدرو مادر وي يا محذورات قانوني، معذورات قانوني يا ساير مسائلي ديگر، سرباز نتواند به خدمت سربازي برود كه در صورتي كه غيبت سرباز، موجه باشد وي به دادگاه معرفي نمي‌شود و در مورد مجازات و اضافه خدمت به وي تخفيف داده مي‌شود.
بهترين مجازات در مورد مشمولان غايب اضافه خدمت است
اين حقوقدان در پاسخ به اين سوال كه با توجه به اينكه در قانون، مجازات حبس براي مشمولان غايب درنظر گرفته شده به نظر شما نياز به بازنگري قانون نيست، تصريح كرد: قانون مجازات جرايم نيروهاي مسلح سال 1382 بازنگري شده و آخرين اصلاحات نيز در آن اعمال شده است اما بايد گفت معمولا رويه اين است كه در مورد اين سربازان، بحث اضافه خدمت اعمال مي‌شود و نه مجازات حبس، زيرا اعمال مجازات حبس براي سربازان فراري مشكلي را برطرف نمي‌كند و البته ممكن است گرفتاري‌هايي را نيز براي خانواده‌هاي آنان ايجاد كند.
خرمشاهي معتقد است با توجه به اينكه شرايط خانودگي سرباز و حوادث و مسائلي كه خارج از اراده وي بوده مي‌تواند در فرار يا غيبت سرباز تاثيرگذار بوده و ميزان غيبت را كم و زياد كند، پس به نظر مي‌رسد بهترين مجازات براي اين افراد همان اضافه خدمت باشد كه در حال حاضر نيز اعمال مي‌شود.
سربازان به صورت تخصصي به كار گرفته شوند
خرمشاهي در پايان خاطرنشان كرد: امروزه سياست سازمان نيروهاي مسلح اين است كه سربازان به صورت تخصصي به كار گرفته شوند و به آن‌ها آموزش‌هاي لازم داده شود تا خدمت سربازي براي افراد، بهتر و كارايي بيشتري داشته باشد تا جوانان با ميل و رغبت بيشتري اعزام شوند و كمتر فرار يا غيبت از سربازي اتفاق افتد.
آموزش برخي از مشاغل در دوران سربازي
البته باید به این نکته توجه داشت كه حقوقدانان بدون هیچ اختلاف نظری جرم فرار از خدمت را جرمی مستمر می‌دانند اما اين جرم ممكن است در پي برخي از گرفتاري‌ها مانند مشکلات خانوادگی، نیاز شدید مالی و... به وقوع بپيوندد پس در اين زمينه لازم است اولا با اطلاع رساني و آگاهي بخشي به جامعه در مورد عواقب اين جرم، مانع تكرار آن شد. ثانيا اينكه تغييراتي در نوع خدمت سربازي مانند سرباز صنعت يا به‌كارگيري سربازان در شغل‌ها و حرفه‌هاي گوناگون كه باعث آموزش مشاغل به مشمولان شود، مي‌تواند هم ميل و رغبت بيشتري را در مشمولان سربازي ايجاد كند و هم اينكه آموزش برخي از حرف و مشاغل در دروان سربازي به جوانان، مي‌تواند كمك بزرگي در يافتن شغل پس از دروان سربازي باشد.