اخلاقیات قانونی یا عرفی / کمیته اخلاق تا چه اندازه می‌تواند وارد حریم شخصی فوتبالیست‌ها شود؟
داتیکان: از زمان تشکیل کمیته اخلاق تاکنون بارها بازیکنان یا مربیان به دلایل مختلف از طریق این کمیته محکوم شده‌اند که البته برخی این محکومیت‌ها را نگذراندند. بیشتر محکومیت‌هایی که کمیته اخلاق برای فوتبالی‌ها در نظر می‌گیرد، محرومیت‌هایی با بازه زمانی مختلف از انجام حرفهای فوتبال است.
به گزارش شهروند، حاشیه‌های ورزش در سراسر دنیا همیشه وجود داشته است؛ به‌خصوص اگر ورزشی، ورزش محبوب یک جامعه باشد، حواشی آن نیز بیشتر است و اتفاقات عجیب‌و‌غریب بیشتری را به دنبال دارد. می‌توان گفت فوتبال محبوب‌ترین ورزش جامعه ماست که البته حواشی بسیاری نیز به همراه دارد. اگر چه ورزش فوتبال تنها همان ٩٠ دقیقه در زمین است و می‌توان گفت مهمترین اتفاق این ورزش هم همان مسابقه در زمین مستطیلی سبز است، اما خبرهای فوتبالی در کشور ما و حتی در کل دنیا فراتر از خبرهای مسابقه بین دو تیم در مستطیل سبز است. بیشتر این خبرها شامل خبرهایی درباره بازیکنان و مربیان تیم‌های فوتبال است که حتی برخی اوقات به زندگی خصوصی آنها هم کشیده می‌شود.
چندی پیش محسن فروزان، دروازه‌بان تیم صبای قم به دليل فعالیت‌های همسرش در فضای مجازی توسط كميته اخلاق فدراسیون فوتبال به سه ماه محرومیت محکوم شد که البته هفته گذشته مهدی تاج، رئیس فدراسیون فوتبال حکم کمیته اخلاق را درباره محرومیت محسن فروزان رسما لغو و دستور رسیدگی مجدد به پرونده او را صادر کرده است.
کمیته اخلاقی برای بی‌اخلاقی‌ها تصمیم می‌گیرد
کمیته اخلاق فدراسیون فوتبال ایران از سال ١٣٩٠ و طبق اصلاح اساسنامه فدراسیون فوتبال تشکیل شد. البته پیش از آن نیز منشور اخلاقی و رفتاری فوتبال ایران یک آیین‌نامه انضباطی توسط هیأت‌رئیسه فدراسیون فوتبال ایران در سال ١٣٨٧ تصویب کرده است که دستوراتی را برای انطباق مسائل فوتبال ایران با فرهنگ اسلامی ایران ارایه می‌دهد. رعایت مقررات این منشور برای تمامی افرادی که در فوتبال نقش دارند شامل هیأت‌های فوتبال، باشگاه‌ها، مقامات رسمی تیم‌ها، مقامات رسمی مسابقه، بازیکنان، داوران، هر فرد و سازمانی که از سوی فدراسیون فوتبال و سازمان لیگ، کمیته اجرایی مسابقات، هیأت‌های استانی و محلی برای برگزاری مسابقات جهت انجام مسئولیتی منصوب شده باشند، تماشاگران و هواداران، رسانه‌ها و خبرنگاران مرتبط با محیط‌های فوتبال الزامی است.
منشور اخلاقی ابتدا در فصل ۸۸-۸۹ لیگ برتر اجرا شد. اجرای این آيین‌نامه مخالفت‌های فراوانی را در بین بازیکنان، مربیان، مدیران باشگاه‌ها، رسانه‌ها و حتی برخی مسئولان فدراسیون فوتبال برانگیخت اما اجرای آن با موافقت هیأت‌رئیسه فدراسیون فوتبال و به‌ویژه پشتیبانی عزیز محمدی، رئیس سازمان لیگ و حجت‌الاسلام علیرضا علیپور، دبیر ستاد منشور اخلاقی ادامه یافت؛ اما در سال ١٣٩٠ به منظور حفظ يکپارچگي و حراست از خوشنامي فوتبال در کشور در ابعاد بين‌المللي و همين‌طور در راستای يکسان‌سازی و عمل به موازين و قوانين فيفا، کميته اخلاق به استناد اساسنامه فدراسيون فوتبال ايجاد شده و در زمره رکن قضائي فدراسيون به صورت مستقل فعاليت می‌کند. اين کميته به کليه تخلفات و رفتارهای نادرست که ارتباط کمي با داخل زمين داشته يا به دور از محدوده اخلاق حرفهای در خارج زمين از سوی عوامل و دست‌اندرکاران فوتبال پديد مي‌آيد، تحقيق، رسيدگي و تصميم‌گيری مي‌كند.
فدراسيون فوتبال جمهوری اسلامی ایران مسئولیت ویژه‌ای در حمایت از تمامیت و اعتبار فوتبال در کشور دارد و پیوسته می‌کوشد تا از چهره فوتبال و به‌ویژه تصویر فدراسيون، باشگاه‌ها و برگزاركنندگان مسابقات در مقابل هر گونه خطر یا آسیب ناشی از روش‌ها و اعمال غیرقانونی، غیراخلاقی و غیراصولی حفاظت كند. این فدراسيون به‌طور ویژه مسئولیت دارد كه برای حفظ یكپارچگی و خوشنامی فوتبال در کشور و در ابعاد بين‌المللی تمام تلاش‌های خود را به كار گیرد تا ورزش فوتبال را از آسیب‌های ناشی از ناهنجاری‌های اخلاقی محفوظ نگه دارد.
محرومیت‌های جنجالی
از زمان تشکیل کمیته اخلاق تاکنون بارها بازیکنان یا مربیان به دلایل مختلف از طریق این کمیته محکوم شده‌اند که البته برخی این محکومیت‌ها را نگذراندند. بیشتر محکومیت‌هایی که کمیته اخلاق برای فوتبالی‌ها در نظر می‌گیرد، محرومیت‌هایی با بازه زمانی مختلف از انجام حرفهای فوتبال است.
یکی از جنجال‌هایی که کمیته اخلاق در دوران کوتاه فعالیت خود به پا کرد، به دلیل خالکوبی اشکان دژاگه و سردار آزمون، دو ستاره مطرح تیم‌ملی فوتبال ایران بود. احضار این دو فوتبالیست در زمان خود جنجال بزرگی به پا کرد و همچنین تشکیل پرونده برای این دو بازیکن و شایعه محرومیت آنها به قدری در فوتبال ایران سروصدا به پا کرد که باز هم باعث ورود کی‌روش به ماجرا و دفاع از حقوق بازیکنانش شد. در آن زمان نیز رئیس وقت فدراسیون فوتبال از انجام رأی کمیته اخلاق جلوگیری کرد و این تنها باری نبود که با دخالت رئیس فدراسیون، رأی کمیته اخلاق وتو شد؛ اما این بار به خاطر اتفاقات گذشته، تمام اعضای کمیته اخلاق استعفا كردند.
سوشا مکانی، دروازه‌بان سابق پرسپولیس دو فصل پیش به دلیل مشکلات شخصی مدتی با حکم قضائی به زندان رفت؛ اما در آن زمان کمیته اخلاق برای وی تصمیم اتخاذ نکرد. اما این آخر کار نبود و در پایان فصل مکانی به دلیل انتشار یکی از عکس‌هایش در فضای مجازی توسط کمیته اخلاق چند ماه از میادین ورزشی محروم شد؛ عکسی که می‌توان گفت مشکلی از نظر شئونات اسلامی نداشته و لباسی که مکانی در آن عکس به تن دارد، تنها مضحک است.
در فصل گذشته فوتبالی نیز مهدی رحمتی، دروازه‌بان تیم استقلال به دلیل عکس‌گرفتن با یک هوادار بی‌حجاب در اردوی خارجی تیمش، توسط کمیته اخلاق از سه جلسه بازی محروم شد. این حکم در آن زمان سروصدای زیادی به پا کرد که البته این حکم نیز اجرایی نشد و با رایزنی‌های انجام‌گرفته در آن زمان ملغی شد. شاید بسیاری از ما وقتی سلبریتی‌های محبوبمان را در کوچه و خیابان می‌بینیم، قصد گرفتن عکس با آنها را داشته باشیم. این اقدام در سراسر دنیا امری طبیعی به حساب می‌آید؛ اما حالا انگار مشکل‌ساز شده است. شاید بتوان در حمایت از این کار گفت که نمی‌توان به یک هوادار برای عکس‌گرفتن بله گفت و به هوادار دیگری نه. همین نه گفتن می‌تواند آغاز ساختن شایعات برای سلبریتی توسط مردم باشد و حرفهای ضد‌و‌نقیض خیلی سریع در فضای مجازی دست به دست شود.
حالا هم نوبت به عکس‌های شخصی همسر محسن فروزان که در فضای مجازی منتشر شده، رسیده است. او که سال گذشته هم به خاطر انتشار عکس‌هایی با همسرش در صفحه اینستاگرام توسط کمیته اخلاق محروم شده بود، این بار به خاطر این‌که همسرش در صفحه اینستاگرام شخصی‌اش عکس‌هایی منتشر کرده بود توسط کمیته اخلاق سه ماه از فعالیت در فوتبال ایران محروم شد. البته که این پرونده هم با دخالت‌های رئیس فدراسیون از انجام بازماند و دستور رسیدگی مجدد به پرونده او صادر شد.
اختیارات کمیته اخلاق
در تاریخ ٦ اكتبر ٢٠٠٤ هيأت‌رئيسه فیفا تشکیل کمیته اخلاق را به منظور كنترل رفتارهای غیرمتعارفی كه ممکن است در سلامت ورزش فوتبال تأثیر بگذارد، مصوب كرد و به دنبال آن در ژوئن ٢٠٠٦ در كنگره فیفا تصمیم گرفته شد كه بعد از کمیته‌های انضباطی و استیناف این کمیته به‌عنوان سومین نهاد قضائی در فوتبال به رسمیت شناخته شود. بر این اساس ایجاد کمیته اخلاق در اصلاح اساسنامه فدراسيون فوتبال مصوب ١٣٩٠ نیز اعمال شد تا مبنایی باشد برای كنترل رفتارهای اخلاق حرفهای و قراردادی فوتبال در خارج از زمین و این موارد را پشتيبانی كند.
در آیین‌نامه کمیته اخلاق فدراسیون فوتبال آمده است: کميته اخلاق مي‌تواند اشخاص حقيقي و حقوقي فعال در حوزه فوتبال ازجمله مقامات رسمي، بازيکنان و همچنين کارگزاران و واسطه‌های رسمي را درخصوص نقض قوانين اخلاقي و رفتارهايي که مي‌تواند به تماميت و اعتبار فوتبال کشور لطمه وارد کند، مورد بازخواست قرار دهد و در صورت لزوم، احکام مناسب را صادر كند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت این موارد وظایف کمیته اخلاق هستند که البته برخی موارد دیگر که کمیته اخلاق می‌تواند درباره آنها حکم بدهد نیز در مواد دیگر این آیین‌نامه ذکر شده است. در ماده ٢٠ این آیین‌نامه با عنوان صلاحیت قانونی کمیته اخلاق به مواردی که کمیته اخلاق می‌تواند در آنها ورود کند اشاره دارد: ١. به رفتارهای غير قانوني، غير اخلاقي، غير اصولي و رفتارهای غير متعارف که به تماميت و اعتبار فوتبال لطمه وارد مي‌کند، همچنين رفتارهای غير اخلاقي که يا داخل زمين فوتبال بوده اما در خارج از زمين برای آن توافق مي‌شود يا مواردی که ارتباط کمي با داخل زمين دارد در کميته اخلاق رسيدگي مي‌شود.
٢. کميته اخلاق حق بررسي، پيگيری و قضاوت در زمينه رفتار تمامي افرادی که تخلف ادعايي عليه آنها دارای جنبه داخلي بوده و فدراسيون، باشگاه‌ها، هيأت‌ها و اتحاديه‌های عضو را متأثر مي‌سازد يا در مورد پرونده آنها قضاوت مناسبي در سطح هيأت استان و باشگاه‌ها صورت نگرفته را دارد.
٣. کميته اخلاق حق بررسي، پيگيری و قضاوت در زمينه رفتار تمامي افرادی را دارد که تخلف ادعايي عليه آنها دارای جنبه بين‌المللي بوده و فيفا و کنفدراسيون يا ساير فدراسيون‌ها را متأثر مي‌سازد.
٤. کميته اخلاق حق بررسي، پيگيری و قضاوت در زمينه رفتار تمامي افرادی که جزو خانواده فوتبال بوده و فعلا فعاليتي ندارند اما رفتار و عملکرد آنها به تماميت و تصوير و شهرت فدراسيون نزد افکار عمومي آسيب جدی مي‌رساند را دارد.
٥. اگر فدراسيون يا ساير سازمان‌ها و تشکيلات ورزشي مرتبط از پيگيری و رسيدگي تخلفات تصريح شده در اين آيين‌نامه کوتاهي يا از پيگيری قصور کنند، کميته اخلاق حق تحقيق و قضاوت در زمينه دعاوی داخلي در حوزه فوتبال را نيز دارد.
٦. کميته اخلاق در صورت نياز در هر يک از استان‌ها با تأييد هيأت فوتبال مربوط در آن استان، مي‌تواند نماينده قانوني داشته باشد.
در آیین‌نامه کمیته اخلاق هیچ صراحتی درباره نوع اخلاق و رفتار خانواده بزرگ فوتبال ذکر نشده و تنها به مصادیق کلی اشاره شده است. درحالی‌که اشاره مستقیم به رفتار و اخلاق اهالی فوتبال در زندگی شخصی و حتی رفتار خانواده آنها نشده است، اما شاهد حکم‌هایی هستیم که کمیته اخلاق برای اتفاقاتی می‌دهد که به زندگی شخصی آنها و حریم خصوصی زندگی‌شان مربوط است. همچنین با حکم اخیری که کمیته اخلاق به محسن فروزان داد، می‌بینیم که زندگی افراد خانواده آنها و حریم شخصی‌شان نیز زیر ذره‌بین کمیته اخلاق است.
فیفا و اخلاقیات
فیفا سازمانی است که تحت قوانین کشور سوییس تاسیس شده است و محل استقرار آن نیز در سوییس است. کنگره فیفا بالاترین نهاد فیفاست و ترکیبی است از نمایندگان فدراسیون‌های کشورهای عضو فیفا. کنگره در شرایط معمول نشست سالانه دارد اما این نشست در شرایط فوق‌العاده نیز بنا به درخواست سالی یک‌بار تشکیل می‌شود. تنها کنگره می‌تواند با تصویب قوانین در فیفا تغییرات به وجود آورد. کنگره رئیس فیفا، دبیرکل و دیگر اعضای کمیته اجرایی فیفا را انتخاب کند. رئیس و دبیرکل جزو مقامات اصلی فیفا هستند که مسئولیت اداره امور جاری فیفا را به عهده دارند که این کار را با دبیرخانه کل که حدود ۲۸۰ عضو دارد، انجام می‌دهند. کمیته اجرایی فیفا که تحت ریاست رئیس فیفاست، مهمترین بخش تصمیم‌گیرنده سازمان در فاصله زمانی بین دو کنگره است. ساختار سازمانی جهانی فیفا شامل ۷ بخش دیگر هم هست که یا تحت اختیار کمیته اجرایی است یا به وسیله کنگره به‌عنوان کمیته دایمی تشکیل شده است؛ ازجمله کمیته مالی، کمیته انضباطی، کمیته داوری و غیره.
یکی از سیاست‌های منحصربه‌فرد فیفا تعلیق تیم‌ها و اعضای وابسته به آنها از حضور در مسابقات بین‌المللی است، وقتی که دولت‌هایشان در عملکرد فدراسیون فوتبالشان دخالت می‌کنند یا هنگامی که فدراسیون مربوطه وظایف خود را به درستی انجام نمی‌دهد.
یکی از شاخص‌ترین موارد در همین اواخر تعلیق فدراسیون فوتبال یونان به دلیل دخالت‌های سیاسی کشورشان در امور فوتبال بود، دیگری مربوط به کنیا بود که به علت مناسب نبودن روند اجرایی، بازی‌ها تعلیق شد و همچنین عراق. بخش آسیایی فیفا یعنی ای‌اف‌سی نیز به‌تازگی ۲۲ فدراسیون خود را مجبور کرده که شفافیت در امور، تعداد مسابقات، کیفیت در آموزش و کیفیت ساختار لیگ‌ها را افزایش دهند. هر فدراسیونی که با این اصلاحات کلی همکاری نکند، تعلیق خواهد شد. یکی از فدراسیون‌هایی که در این‌باره تعلیق شد، استرالیا بود. تیم‌ملی فوتبال عراق هم در می ۲۰۰۸ به دلیل دخالت‌های دولتش و منحل کردن فدراسیون فوتبال کشورشان توسط دولتش معلق شد، اما این حکم نیز در پی انصراف دولت عراق از انحلال فدراسیونش پس گرفته شد.
در تمام آیین‌نامه‌های فیفا جز ذکر اخلاقیاتی که موجه است و برای همه بازیکنان و دیگر اعضای جامعه فوتبال الزامی است، نکته دیگری ذکر نشده است. در هیچ آیین‌نامه‌ای از فیفا مدل لباس پوشیدن یا موی بازیکنان یا خانواده‌شان را مورد بررسی قرار ندادند. البته این نکات در آیین‌نامه کمیته اخلاق نیز به صراحت ذکر نشده است، اما حکم‌های کمیته اخلاق در این رابطه دردسرساز و جنجالی است.
حق حریم شخصی در منشور حقوق شهروندی
حق حریم خصوصی نهمین بند از منشور حقوق شهروندی است که پس از بند حق دسترسی به فضای مجازی آمده است.
در بند نهم منشور حقوق شهروندی با عنوان «حق حریم خصوصی» چنین عنوان شده است:
ماده ٣٦ - حق هر شهروند است که حریم خصوصی او محترم شناخته شود. محل سکونت، اماکن، اشیای خصوصی و وسایل نقلیه شخصی از تفتیش و بازرسی مصون است، مگر به حکم قانون.
ماده ٣٧ - تفتیش، گردآوری، پردازش، بکارگیری و افشای نامه‌ها اعم از الکترونیکی و غیرالکترونیکی، اطلاعات و داده‌های شخصی و نیز سایر مراسلات پستی و ارتباطات از راه دور نظیر ارتباطات تلفنی، نمابر، بی‌سیم و ارتباطات اینترنتی خصوصی و مانند اینها ممنوع است، مگر به موجب قانون.
ماده ٣٨ - گردآوری و انتشار اطلاعات خصوصی شهروندان جز با رضایت آگاهانه یا به حکم قانون ممنوع است.
ماده ٣٩ - حق شهروندان است که از اطلاعات شخصی آنها که نزد دستگاه‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی است، حفاظت و حراست شود. در اختیار قرار دادن و افشای اطلاعات شخصی افراد ممنوع است و در صورت لزوم به درخواست نهادهای قضائی و اداری صالح منحصرا در اختیار آنها قرار می‌گیرد. هیچ مقام و مسئولی حق ندارد بدون مجوز صریح قانونی، اطلاعات شخصی افراد را در اختیار دیگری قرار داده یا آنها را افشا کند.
ماده ٤٠ - هرگونه بازرسی و تفتیش بدنی باید با رعایت قوانین، احترام لازم و با استفاده از روش‌ها و ابزار غیر اهانت‌آمیز و غیرآزاردهنده انجام شود. همچنین آزمایش‌ها و اقدامات پزشکی اجباری بدون مجوز قانونی ممنوع است.
ماده ٤١ -کنترل‌های صوتی و تصویری خلاف قانون در محیط‌های کار، اماکن عمومی، فروشگاه‌ها و سایر محیط‌های ارایه خدمت به عموم، ممنوع است.
ماده ٤٢ - حق شهروندان است که حرمت و حریم خصوصی آنها در رسانه‌ها و تریبون‌ها رعایت شود. در صورت نقض حرمت افراد و ایجاد ضرر مادی یا معنوی، مرتکبان طبق مقررات قانونی مسئول و موظف به جبران خسارت هستند.
در منشور حقوق شهروندی، حق حریم خصوصی به صراحت بیان شده است. اگر با توجه به این منشور بخواهیم حریم خصوصی را بررسی کنیم، به نظر نباید کمیته اخلاق در رفتار و اخلاقیات فوتبالی‌ها در حریم شخصی خانوادگی و خصوصی‌شان دخالت کند.