آیا از حقوق خود در برابر خطای پزشکان باخبریم؟
داتیکان: اخبار فوت شخصیتهای خاص مانند هنرمندان و اخبار ضد و نقیض نقش قصور پزشکی در مرگ این افراد، گمانهزنیهای حقوقی زیادی را به دنبال داشته است. گرچه، پزشکی عملی است که با حیات انسان به صرف انسان بودنش مرتبط است و قصور در این امر نسبت به هر انسانی که رخ دهد قابل مذمت است.اما، خوب مرگ مشکوک شخصیتهایی مانند هنرمندان و بالاخص سینماگران که از شهرت و محبوبیت بالایی برخوردار اند، نقش بسیار گستردهای در طرحج چنین مباحثی ایفا میکند. خوشبختانه و متأسفانه مرگ ناشی از قصور شخصیتهای شناخته شده کمی فضا را به سمت توجه به این مسأله میبرد که البته نتایج حاصل از این توجه میتواند تبعات مثبتی برای کل جامعه داشته باشد. از همین رو مناسب است تا بخشی از ابعاد حقوقی خطای پزشکی را به لحاظ نظری مورد بحث قرار دهیم.
مفهوم خطاهای پزشکی
خطا ها یا اشتباهاتی که توسط گروه پزشکی رخ میدهند و میتوانند منجر به آسیبِ بیمار گردند خطای پزشکی نام دارند. این خطاها شامل اشتباههای تشخیصی، اشتباههای تجویز دارو، اشتباههای روشهای درمانی، اشتباه در پروسیجر(فرایند) جراحی، اشتباه در استفاده از فنآوری و تجهیزات و اشتباه در تفسیر تستهای پاراکلینیک هستند. از نظر حقوقی، خطای پزشک عبارت است از: « اقدام یا عدم اقدام پزشک که موجب تحمیل خسارت جسمی، مالی یا معنوی به بیمار شود، که البته این خطاها بسیار متنوع اند ودر دسته ها و گروه های مختلف قرار می گیرند.»
آخرین آماری که انجمن پزشكي آمريكا درمورد نسبت مرگ ناشی از خطای پزشکی با آمار کلی مرگ و میر ارائه کرده است، به شرح زیر است:
- مرگ سالیانه 225000هزارنفر و آسيب جدي 500 هزارنفر وخسارت 63/7 ميليون دلار كه 17 ميليون آن قابل پيشگيري است
- تعداد كل مرگ ناشي از خطاهاي پزشكي برابرسقوط 6 جت جنگي در روز است.
- 10% موارد بستري منجربه رويدادهاي نامطلوب خواهد شد كه نيمي ازآنها قابل پيشگيري هستند.
- 13% از ويزيت پزشكان نتايج تست هاي آزمايشگاهي ناديده گرفته مي شود.
- 59% ازبيماران خدمات مشابه تكراري مي گيرند كه باعث هزينه اضافي مي شود.
- 70% از رویدادهای نامطلوب ها قابل پيشگيري است.
- 6% از رویدادهای نامطلوب به شكل بالقوه قابل پيشگيري است.
- 24% از رویدادهای نامطلوب غيرقابل پيشگيري است.
- هرسال 160 هزارخطاي اشتباهات اطلاعات شخصي درآزمايشگاهها اتفاق مي افتد
انواع خطای پزشکی
انواع خطای پزشکی عبارت اند از: بي مبالاتي، بي احتياطي، عدم مهارت و عدم رعايت نظامات دولتي.
بي مبالاتي:
بیمبالاتی زمانی است که پزشك از انجام اعمالي كه در مواجهه با بيمار و بيماري او جزء اعمال پذيرفته شده ضروري بوده اند، غفلت نموده است؛ يعني اموري كه لازم بوده انجام دهد انجام نداده است. ارائه مصادیقی از مورد بیمبالاتی به فهم بهتر آن کمک خواهد کرد:
فردي دچار حادثه شده و توسط پزشك مسئول اورژانس ويزيت ميشود. مصدوم در اثر افتادن روي دستش از دردِ مچِ دست شاكي است. پزشك با معاينه باليني تشخيص ضربديدگي جزيي گذاشته و با دستور دارويي وي را مرخص ميكند. مصدوم بعد از مدتي بعلت استمرار درد و تورم ناحيه مچ دست به طبيب ديگري مراجعه و در راديوگرافي تشخيص شكستگي داده ميشود. عليرغم درمان مقتضي دچار عوارضي (بدجوش خوردن, ارتريت و از كار افتادگي) ميشود (بعبارت ديگر بيمار دچار آسيب ميشود)، پزشك اورژانس از انجام راديوگرافي غفلت كرده و .....
متخصص بيهوشي قبل از بيهوش كردن بيمار داوطلب عمل جراحي, وي را معاينه نكرده يا مشاورههاي لازم را انجام نداده، نتيجه آزمايشات قبل از عمل را بررسي نكرده، تمهيدات ويژه بيمار را در نظر نگرفته و يا و بعد از عمل جراحي و قبل از بهوش آمدن كامل, بيمار خود را رها كرده و بيمار در اثر "اسپيراسيون" دچار "هايپوكسي" شده است. این جریان، متعاقبا منجر به آسيب مغزي يا فوت وي شده است.
بيمار با درد شكم و بي اشتهايي به طبيب عمومي مراجعه نموده پزشك پس از يك سئوال و جواب كوتاه به تشخيص رسيده و براي وي آمپول "هيوسن" و "سرم يك سوم دو سوم" تجويز می کند و با حال عمومي نسبتا خوب او را مرخص میکند. پس از چند ساعت بيمار با حال عمومي وخيم و علايم شوك "سپتيك" به بيمارستان مراجعه و در بررسيهاي بعدي "آپانديسيت پرفوره" قطعي ميگردد. طبيب عمومي از نظر انجام معاينه شكم و يا بررسيهاي پاراكلينيك و تحت نظر گرفتن مرتكب قصور شده است.
پزشك جراح روز بعد از عمل جراحي توسط پرستار كشيك تلفني از وخيم شدن حال بيمار مطلع شده و به صدور دستورات تلفني اكتفا كرده است و از حضور بر بالين بيمار خودداري نمود. در نتيجه بيمار دچار عوارضي گرديده يا فوت نموده است. در موردی دیگر، پزشك در مواجهه با بيمار مسموم يا مارگزيده از انجام برخي اقدامات روتين مثل تجويز آنتي سرم لازم خودداري نموده و در نتيجه بيمار دچار عوارضي گرديده است.
بی احتیاطی
بی احتیاطی هنگامی تحقق مییابد که طبيب, جراح يا سايرين با انجام اقداماتي در اثر بي توجهي و بي دقتي دچار اشتباه شده اند و در نتيجه بيمار دچار آسيب شده است (كارهايي انجام داده اند كه نبايد انجام ميشد). مثالهایی از بی احتیاطی عبارت اند از:
جا گذاشتن وسايل جراحي يا گاز و امثال آن در داخل شكم بيماري كه تحت عمل جراحي قرار گرفته است.
پاره كرده روده در برخي اعمال جراحي شكم مثل جراحي كيسه صفرا و غيره.
پاره كردن رحم حين "كورتاژ".
بستن حالب در هنگام برخي از اعمال جراحي زنان.
هرگونه دستكاري نابجا در اعضايي كه در مجاورت عضو مورد عمل قرار دارند.
تجويز دارو با دوز اشتباهي بيش از ميزان دوز درماني.
اشتباه در اتصال اكسيژن و ساير گازهايي كه در اتاق عمل مورد استعمال دارند.
تزريق وريدي دارويي كه منع مصرف وريدي دارد.
عدم مهارت
ناتواني در انجام اموري تخصصي كه توانايي يا كارايي خاصي لازم دارند. عدم مهارت ممكن است ناشي از تاره كاري و كم تجربگي باشد و يا ناشي از عدم بهره وري كافي از دانش پزشكي به عبارت ديگر عدم مهارت ممكن است عملي باشد و يا علمي (معنوي يا مادي). به بيان ديگر عدم مهارت يعني: عدم آشنايي متعارف به اصول و دقايق علمي و فني كار معين. مثالهایی را برای عدم مهارت به شرح زیر میتوان طرح کرد:
زن جواني در اولين بارداري خود به دنبال سقط جنين ناقص دچار خونريزي شده به جراح متخصص زنان مراجعه تحت درمان "كورتاژ" قرار گرفته در حين عمل رحم سوراخ شده و قوسي از روده از سوراخ وسيع رحم وارد ان شده و جراح به تصور آنكه بقاياي جفت است روي آن كورت كشيده و منجر به پارگي متعدد روده گرديد.
عدم بكارگيري تكنيك صحيح در جراحي ارتوپدي.
عدم توانايي مقابله صحيح با برخي عوارض احتمالي قابل پيش بيني.
انجام اقداماتي خارج از حيطه تخصصي كه منجر به عارضه و آسيب بيمار گردد.
انجام جراحيهاي تخصصي قلب و عروق توسط جراح عمومي در صورتيكه به علت عدم تبحر كافي منجر به عارضه گردد.
عدم رعایت نظامات دولتی
نظامات خاص مربوط به صاحبان حرفه هاي پزشكي و رشته هاي وابسته شامل قوانين و آئين نامههاي نظام پزشكي و دستورالعملهاي وزارت بهداشت, درمان و آموزش پزشكي و بخشنامه هاي مراكز علمي و درماني و هرگونه قانون, مصوبه, آئين نامه, بخشنامه و دستورالعملهايي است كه از طرف قانونگذار يا مقامهای صالح در امور پزشكي وضع میشود. عمل نكردن به هر كدام از نظامات مذکور را عدم رعايت نظامات دولتي ميگويند. عدم رعايت نظامات دولتي ممكن است علاوه بر محكوميت كيفري و جبران خسارت وارده، منجر به محكوميت انتظامي پزشكان نيز بشود. موارد ناشی از عدم رعایت نظامات دولتی عبارت اند از:
عدم پذيرش بيماران اورژانسي.
تجويز داروهاي ممنوعه.
افشاي اسرار بيماران (به جز به موجب قانون).
تحميل مخارج غير ضروري به بيمار.
ايجاد رعب و هراس در بيمار با تشريح غير واقعي وخامت بيماري.
تبليغات گمراه كننده و ... .